«Το νήμα», της Victoria Hislop, εκδ. Ψυχογιός

Είναι το δεύτερο αγαπημένο μου βιβλίο της VictorIia Hislop, μετά «Το νησί» κι αυτήν τη φορά η ματιά της σημαντικής συγγραφέως στρέφεται στα συναισθήματα των προσφύγων της Μικράς Ασίας, στην καταστροφή της Σμύρνης του 1922 κι αυτά τα εμπλουτίζει με τη μεγάλη πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης του 1917 (και όχι μόνο), το εβραϊκό πογκρόμ, τη δικτατορία του 1967, δημιουργώντας έτσι ένα μεστό, υπέροχο ρομαντικό και κοινωνικό μυθιστόρημα. τόσο καλά μελετημένο και ψαγμένο που η ιστορία ντύνεται με ρεαλισμό και ολοζώντανες σκηνές γεμάτες συναίσθημα. Η Hislop παρουσιάζει τους ήρωές της ως σύνθετες προσωπικότητες, τους εξελίσσει και τους κάνει να ανελίσσονται, μας τους περιγράφει και συμπάσχει μαζί τους, ακολουθεί και παρίσταται, κλαίει και θλίβεται, γελάει και απολαμβάνει. Άλλωστε, όπως γράφει και η ίδια στον πρόλογο της νέας έκδοσης: «Δε χρειαζόταν να φανταστώ πραγματικά γεγονότα. Η πόλη ήταν γεμάτη με τέτοιες στιγμές» (σελ. 13).

 

Το βιβλίο αφορά τον έρωτα του Δημήτρη και της Κατερίνας. Αυτός γιος πλούσιο εμπόρου κι αυτή προσφυγοπούλα από τη Σμύρνη και φημισμένη κεντήστρα. Η ιστορία όμως ξεκινάει από την οικογένεια Κομνηνού: ο Κωνσταντίνος είναι πλούσιος υφασματέμπορος, με μεγάλη και σημαντική περιουσία, αυστηρός απέναντι στη γυναίκα του, προσκυνάει το χρήμα, δε σταματά μπροστά σε τίποτα για να αβγατίσει την περιουσία του. Η πυρκαγιά του 1917 καταστρέφει το αρχοντικό τους και η Όλγα καταφεύγει στο πατρικό της στην Άνω Πόλη ώσπου να ξαναχτιστεί το σπίτι. Εκεί, στο σπίτι της οδού Ειρήνης, η Όλγα και ο γιος της συναναστρέφονται μεταξύ άλλων μια επιφανή οικογένεια Εβραίων ραφτών, τους Μορένο, που με την απαράμιλλη τέχνη και την τεχνική τους γίνονται ανάρπαστοι στα αριστοκρατικά και όχι μόνο σαλόνια της Θεσσαλονίκης. Οι Κομνηνοί, οι Μορένο, η Κατερίνα γίνονται κλωστές από το νήμα που ενώνει τις ζωές των ηρώων μας. Δεν έχουμε όμως μια επίπεδη, ανούσια αφήγηση: ο έρωτας που ανθίζει ανάμεσα στον Δημήτρη και την Κατερίνα είναι όλο εμπόδια, μιας και ο επαναστάτης Δημήτρης, ακολουθώντας το ρεύμα των γεγονότων συντάσσεται με τους κομμουνιστές και ζει πολλά ενώ η Κατερίνα εργάζεται στους Μορένο κι η ανασφάλειά της την οδηγεί σε λάθος επιλογές.

Καλογραμμένο, μεστό, ρέον, γρήγορο, ανθρώπινο, ανατρεπτικό, δεν το άφηνα από τα χέρια μου. Θα μπορούσε να είναι άλλη μια ιστορία αγάπης με εμπόδια και αγώνες, ανατροπές και μυστικά αλλά η αναλυτική και λεπτομερής ιστορία της Θεσσαλονίκης από την πυρκαγιά του 1917 έως τον σεισμό του 1978 μέσα από τα μάτια ενός σύγχρονου Ρωμαίου και μιας σύγχρονης Ιουλιέτας δίνεται με τέτοιο τρόπο που καθρεφτίζει τις κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές που υφίστανται η πόλη και οι κάτοικοί της στο πέρασμα του χρόνου. Η συγγραφέας διάλεξε σωστούς χαρακτήρες για να πλάσει το έργο της, ανθρώπους που μεγάλωναν και εξελίσσονταν καθώς προχωρούσε η ανάγνωση. Ο παραδόπιστος έμπορος Κωνσταντίνος Κομνηνός, ο Δημήτρης, που δεν ασπάζεται τα πιστεύω του κομμουνισμού αλλά βρίσκει εκεί διέξοδο για να παλέψει για την πατρίδα του, δεινοπαθεί και μαρτυρεί στα χέρια του επίσημου κράτους, η  οικογένεια Μορένο που κέρδισε μεγάλη συμπάθεια από μεριάς μου κι η Κατερίνα…αχ, η Κατερίνα… Και παράλληλα με τους βασικούς ήρωες έχουμε ένα πολύβουο μελίσσι δευτερευόντων (;) ηρώων που σχηματίζουν ένα όμορφο, καλογραμμένο και ολοκληρωμένο κείμενο. Πολύ δυνατές οι περιγραφές των συνθηκών της Κατοχής (και όχι μόνον αυτές) και ο τρόπος που έσωσαν οι εβραϊκές αρχές πολύτιμα κειμήλια των συναγωγών τους από τα αδηφάγα χέρια των Γερμανών. Κι όσο ξεδιπλώνονταν μπροστά μου αυτές οι ιστορίες, τόσο διαπίστωνα με ολοένα μεγαλύτερη λύπη πως παραμένουν επίκαιρες όσο ποτέ στην εποχή μας, με τα κύματα προσφύγων να προσπαθούν να βρουν καταφύγιο στη χώρα μας και αλλού, με τον πόλεμο, σαν αυτόν του 1922, να είναι πάνω από τα κεφάλια δικαίων και αδίκων, με την άνοδο του αντισημιτισμού και του ναζισμού, κι όλα αυτά κάνουν το μυθιστόρημα να παραλληλίζεται με τα δυσάρεστα γεγονότα που βιώνουμε εκατό χρόνια μετά το 1922 και ογδόντα μετά το 1940. Για άλλη μια φορά δε μαθαίνουμε από τα λάθη της Ιστορίας.

Το χρυσό νήμα της μοίρας δένει ανθρώπους, καταστάσεις, γεγονότα, εποχές πάνω στο κέντημα της ελληνικής (και όχι μόνο) Ιστορίας. Η υφάντρα Vicoria Hislop δίνει τον καλύτερό της εαυτό και χαρίζει ένα τρυφερό και σκληρό, ανατρεπτικό και πλούσιο μυθιστόρημα αφιερωμένο στη Θεσσαλονίκη και στις άγνωστες ιστορίες ανθρώπων που παρασύρθηκαν από τον χρόνο.